روشهای شستشو در اتاق تمیز
اتاقهای تمیز (Cleanrooms) محیطهایی هستند که برای کنترل دقیق سطح آلودگی و ایجاد شرایط محیطی کاملاً تمیز طراحی شدهاند. این فضاها با استانداردهای بسیار سختگیرانه در صنایعی مانند الکترونیک، داروسازی، بیوتکنولوژی، و تولید نیمههادیها به کار میروند. اهمیت حفظ تمیزی در این اتاقها از آنجا ناشی میشود که حتی کوچکترین ذره یا آلودگی میتواند باعث کاهش کیفیت محصولات یا ایجاد اختلال در فرآیندهای حساس شود.
۱. شستشوی مرطوب (Wet Cleaning)
یکی از پرکاربردترین روشها در تمیز کردن اتاقهای تمیز، شستشوی مرطوب است. این روش با استفاده از آب و مواد شوینده خاص انجام میشود و به دلیل کارایی بالای آن در حذف آلودگیهای چسبنده و ذرات ریز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. برخی از نکات کلیدی در این روش عبارتند از:
-
آب دیونیزه (DI Water): آب دیونیزه یا آب مقطر از ضروریات این روش است، زیرا استفاده از آب معمولی میتواند باعث باقی ماندن ذرات معدنی و ناخالصیها شود که خود منبع آلودگی هستند.
-
مواد شوینده مناسب: مواد شوینده باید به گونهای طراحی شده باشند که حاوی مواد شیمیایی مضر نباشند و هیچگونه ذرات اضافی در محیط باقی نگذارند.
-
ابزارهای تخصصی: استفاده از دستمالهای میکروفایبر و پدهای تمیزکننده مخصوص اتاق تمیز، کارایی این روش را به حداکثر میرساند.
این روش عمدتاً برای تمیز کردن کفها، دیوارها، و دیگر سطوح بزرگ اتاق تمیز استفاده میشود. پس از اتمام شستشو، معمولاً از خشککنهای ویژه یا سیستمهای تهویه پیشرفته با فیلترهای HEPA برای حذف رطوبت باقیمانده استفاده میکنند.
۲. شستشوی خشک (Dry Cleaning)
شستشوی خشک برای حذف ذرات غیرچسبنده یا آلودگیهایی که به راحتی از روی سطوح پاک میشوند، استفاده میشود. این روش زمانی به کار میرود که استفاده از رطوبت یا آب میتواند به تجهیزات حساس آسیب برساند. ابزارهای مورد استفاده در این روش عبارتند از:
-
دستمالهای میکروفایبر: این دستمالها به دلیل ساختار خاص خود میتوانند به طور موثری گرد و غبار و ذرات ریز را جمعآوری کنند.
-
جاروبرقیهای مجهز به فیلتر HEPA: این جاروبرقیها برای جمعآوری ذرات بسیار ریز طراحی شدهاند و مانع از انتشار مجدد آلودگی به هوا میشوند.
این روش به دلیل سرعت عمل بالا و حذف نیاز به خشک کردن سطوح، در بسیاری از موارد یک گزینه ایدهآل محسوب میشود.
۳. شستشو با حلالها (Solvent Cleaning)
آلودگیهایی که چسبنده یا چرب هستند، معمولاً با استفاده از آب و شویندههای معمولی قابل حذف نیستند. در این شرایط، استفاده از حلالهای شیمیایی خاص ضروری است. ویژگیهای کلیدی این روش شامل موارد زیر است:
-
انتخاب حلال مناسب: نوع حلال بر اساس ماهیت آلودگی و حساسیت سطح یا تجهیزات انتخاب میشود. به عنوان مثال، ایزوپروپیل الکل (IPA) برای پاک کردن چربیها و روغنها بسیار موثر است.
-
روش کار دقیق: در استفاده از حلالها باید دقت بالایی به کار گرفته شود تا از آسیب به تجهیزات حساس یا سطوح جلوگیری شود.
این روش به ویژه برای پاکسازی ابزارهای دقیق و قطعات کوچک که نیاز به تمیزکاری عمیق دارند، کاربرد دارد.
۴. شستشو با بخار (Steam Cleaning)
یکی از روشهای پیشرفته در تمیزکاری اتاقهای تمیز استفاده از بخار آب است. بخار آب با دما و فشار بالا میتواند بسیاری از آلودگیها، از جمله میکروارگانیسمهای مقاوم، را از بین ببرد. مزایای این روش عبارتند از:
برای جلوگیری از آسیب به سطوح، باید دما و فشار بخار به دقت تنظیم شود.
۵. شستشو با اشعه فرابنفش (UV Cleaning)
اشعه فرابنفش (UV) به دلیل توانایی بالا در حذف میکروارگانیسمها و کاهش بار میکروبی، به عنوان یک روش تکمیلی در تمیزکاری اتاق تمیز به کار میرود. این روش ویژگیهای زیر را دارد:
این روش معمولاً همراه با سایر روشهای تمیزکاری برای دستیابی به حداکثر کارایی استفاده میشود.
۶. شستشوی مکانیزه (Mechanical Cleaning)
در برخی کاربردها که شستشوی دستی ناکافی است، از تجهیزات مکانیزه برای تمیزکاری استفاده میشود. نمونههایی از این تجهیزات عبارتند از:
-
اولتراسونیک کلینر: این دستگاه با ایجاد امواج اولتراسونیک، آلودگیها را از منافذ و شکافهای ریز حذف میکند.
-
رباتهای تمیزکننده: این رباتها برای تمیز کردن سطوح بزرگ، مانند کف و دیوارها، به طور خودکار عمل میکنند.
این روشها در صنایعی که حجم بالایی از قطعات نیاز به تمیزکاری دارند، بسیار کارآمد هستند.
۷. شستشو با اسپری (Spray Cleaning)
این روش شامل استفاده از اسپریهای فشار بالا حاوی آب دیونیزه یا حلال است که برای پاکسازی سطوح بزرگ و پیچیده به کار میرود. نکات کلیدی در این روش عبارتند از:
۸. شستشو با گاز (Gas Cleaning)
در محیطهایی که استفاده از رطوبت یا مواد شیمیایی ممکن است مشکلساز باشد، شستشو با گازهای خشک، مانند نیتروژن، یک راهکار موثر است. این روش به ویژه در موارد زیر کاربرد دارد:
نکات کلیدی در انتخاب روش شستشو
برای انتخاب بهترین روش شستشو در اتاق تمیز، عوامل متعددی باید مدنظر قرار گیرند:
-
نوع آلودگی: بسته به ماهیت آلودگی، روش شستشو باید متناسب انتخاب شود.
-
حساسیت تجهیزات: سطح یا تجهیزاتی که نیاز به تمیزکاری دارند باید از نظر حساسیت به رطوبت یا مواد شیمیایی بررسی شوند.
-
استانداردهای بینالمللی: فرآیند شستشو باید با استانداردهایی نظیر ISO 14644 تطابق داشته باشد.
-
ایمنی و محیط زیست: استفاده از روشها و موادی که کمترین آسیب را به محیط زیست و کارکنان وارد میکنند، ضروری است.
نتیجهگیری
تمیزکاری در اتاق تمیز یک فرایند پیچیده و حیاتی است که نیازمند انتخاب دقیق روشها و تجهیزات است. با رعایت استانداردها و استفاده از ابزارهای پیشرفته، میتوان کیفیت و عملکرد محیطهای حساس را تضمین کرد. در نهایت، مستندسازی تمامی مراحل تمیزکاری برای حفظ سوابق و اطمینان از تطابق با استانداردها ضروری است.